İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi (İZSU) Genel Müdürlüğü’ne ilişkin Sayıştay 2024 düzenlilik denetim raporu yayımlandı. Raporda, kurumun 2024 yılında 4 milyar 355 milyon TL zarar açıkladığı vurgulanırken, kamu kaynaklarının etkin kullanımındaki zafiyetler, mevzuata aykırı alım ve uygulamalar, çevre yönetimindeki kritik aksamalar ve personel süreçlerindeki ihlaller dikkat çekti.
Kontrolsüz imalat ve ihale süreçlerindeki aykırılıklar
Denetimin birinci bulgusunda, İZSU’nun yapım işlerinde kontrol görevlilerinin fiilen sahada bulunmadan imalatların sürdürüldüğü tespit edildi. Mevzuat gereği imalatların kontrol teşkilatı gözetiminde yürütülmesi zorunlu olmasına karşın, yerinde denetimlerde yüklenicilerin kontrolsüz biçimde ilerlediği görüldü. Sayıştay, imalatların mutlaka kontrol görevlileri nezaretinde yapılması gerektiğini kaydetti.
Ayrıca İZSU’nun benzer nitelikte ve yakın tarihlerde ortaya çıkan ihtiyaçlarını parçalara bölerek 4734 sayılı Kanun’un 22/d maddesi kapsamında doğrudan temin yoluyla karşıladığı ortaya kondu. Malzeme alımları ile araç bakım-onarım gibi hizmetlerde yapılan bu parçalama, rekabeti sınırladığı ve temel ihale usullerinin sağlayacağı faydadan mahrumiyet yarattığı gerekçesiyle mevzuata aykırı bulundu. Sayıştay, parasal limitlerin altında kalacak şekilde parçalama yerine açık/temel ihale usullerine dönülmesini istedi.
İşçi hakları: yıllık izin ve fazla mesai ihlali
Rapor, işçilerin yıllık izinlerini mevzuata uygun kullanmadığını, emeklilikte toplu izin ücreti ödenmesinin ise kuruma ek mali yük getirdiğini belirledi. Bazı çalışanlara yılda 270 saatin üzerinde fazla mesai yaptırıldığı, bunun 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine aykırı olduğu tespit edildi. Fazla mesainin sınırlandırılması ve izin planlamasının disipline edilmesi istendi.
Toplu sözleşmede eşitlik ve liyakat sorunları
İZSU ile yetkili sendika arasında imzalanan TİS hükümlerinde, eşit davranma ve liyakat ilkeleriyle çelişen düzenlemelere yer verildiği kaydedildi.
Şoför olarak görev yapan personelin trafik suçu işlemesi hâlinde başka kadrolara kaydırılmasına imkân veren hüküm “eşit davranma ilkesine aykırı” bulundu.
Personelin vefatı hâlinde birinci derece yakınlarına işe alımda öncelik tanıyan düzenleme, liyakat ilkesini ihlal ettiği için eleştirildi. Sayıştay, bu tür maddelerin TİS’lerden çıkarılmasını önerdi.
Arıtma tesisleri: kapasite yetersizliği, izin eksikleri ve körfeze deşarj
En kritik başlıklardan biri Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi (AAT) oldu. Rapora göre, tesisin mevcut kapasitesi, tesise gelen atıksuyu arıtmaya yetmiyor; bu nedenle deşarj standartları sağlanmadan İzmir Körfezi’ne deşarj gerçekleşiyor.
Tesisin geçici faaliyet belgesi/çevre izni bulunmadığı dönemler için idari para cezaları kesildi.
4. Faz kapasite artışı inşaatı 2014’te başlamasına rağmen tamamlanamadı; bu da kronik kapasite sorununun sürmesine yol açtı.
SAİS (Sürekli Atıksu İzleme Sistemleri) veri aktarımında bozulma, bakım veya iletişim sorunları nedeniyle bazı aylarda veri gönderilemediği ya da %80’in altında veri gönderildiği saptandı. Tebliğ’e aykırılıklar nedeniyle İl Müdürlüğü’nün ceza uygulama yetkisi bulunduğu hatırlatıldı.
Sayıştay, İzmir’in metropol atıksuyunun beslendiği Çiğli AAT’de kapasite artışının ivedilikle tamamlanmasını, deşarj standartları sağlanmadan körfeze deşarja son verilmesini ve SAİS verilerinin düzenli/eksiksiz aktarılmasını zorunlu gördü.
2,5 milyon m³ çamur stoku ve koku sorunu
Rapor, İzmir genelindeki arıtma tesislerinden çıkan çamurların 20 yıl boyunca Çiğli AAT arazisinde depolandığını, yaklaşık 2.500.000 m³ stokun koku ve çevre kirliliği ürettiğini ortaya koydu. 2022 ortalarından itibaren yeni çamurların lisanslı bertaraf tesislerine (yakma/beraber yakma, düzenli depolama, ATY, kurutma vb.) yönlendirildiği, böylece stok artışının durdurulduğu belirtildi. Sayıştay, mevcut stokun rehabilitasyonu ve bertarafının tamamlanmasını, ileride saha depolamasından kaçınılmasını istedi.
Deşarj limitleri aşıldı, cezalar kesildi
İZSU’nun yetki ve işletimindeki bazı tesislerde, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği deşarj limitlerinin aşıldığı, Bakanlıkça idari para cezaları uygulandığı tespit edildi. Denetim, tesis işletiminin mevzuat sınırlarına çekilmesinin su kirliliğinin önlenmesi açısından elzem olduğunu vurguladı.
Envanterde araç var, sahada kiralama sürüyor
İdare envanterinde çalışır durumda yüzlerce araç (ör. 126 damperli kamyon, 20 vinçli kamyon, 18 su tankeri, 24 kurtarıcı monteli kamyon, 41 vidanjör, 47 kombine kanal açma aracı) bulunduğu hâlde, aylık çalışma km/pursantaj verileri çok düşük seyretti; bazıları hiç çalıştırılmadı. Buna karşın benzer nitelikte araçların dışarıdan kiralandığı belirlendi. Sayıştay, bu uygulamayı kamu kaynaklarının kötü/etkinsiz kullanımı olarak niteledi ve şartnamelerin mevcut filonun etkin kullanımını esas alacak şekilde düzenlenmesini istedi.
Katı atık bedellerinde eksik tahakkuk
Bazı abonelerin sayaçlarının düzenli okunmaması nedeniyle katı atık bertaraf bedellerinin eksik tahakkuk ettirildiği saptandı. Bu durumun ilçe belediyelerinin gelirlerini azalttığı ve İZSU sisteminde yazılımsal eksiklik bulunduğunu gösterdiği ifade edildi. Düzenli okuma, tahakkuk-tahsilat entegrasyonu ve yazılım güncellemeleri önerildi.
Baraj/gölet havzalarında kaçak yapıların yıkımı uygulanmadı
Tahtalı, Ürkmez ve Mordoğan havzalarında tespit edilen yaklaşık 600 kaçak yapı için alınan yıkım kararlarının büyük kısmının uygulanmadığı belirlendi.
Tahtalı’da 585, Ürkmez’de 8, Mordoğan’da 11 yapı; mutlak/kısa/dere mutlak koruma alanlarında yer almasına karşın, hukuki süreçleri tamamlandığı hâlde gereken yaptırımlar hayata geçirilmedi. Sayıştay, koruma mevzuatının eksiksiz uygulanmasını istedi.